Улица Алтынсарина в г. Костанай

Вдоль по улице…

Если мы с вами совершим заочное путешествие по этой улице, увидим, что старинные здания, построенные в позапрошлом веке, чередуются с более современными. Улица Алтынсарина—одна из центральных и старинных улиц г. Костаная. По архивным данным областного историко-краеведческого музея, на «Плане города Кустаная Тургайской области», датированном 1902 годом, среди прочих представлена улица Николаевская. Названа она была по имени святого Николая, считавшегося покровителем строящегося городка. В 1922 г. Кустанайским горсоветом была переименована в улицу Калинина, а в 1990 году, в канун 150-летнего юбилея И. Алтынсарина, постановлением городского Совета народных депутатов—в ул. Алтынсарина. Такая вот цепочка переименований. Вот как об улице писали в газете «Кустанаец» в 1991 г.: «Это одна из самых длинных улиц Кустаная. Здесь расположены Дворец пионеров, школы, детские сады, административные здания, городской рынок». Согласно энциклопедии «Костанайская область», протяженность её 4930 м. от улиц Сибирской до Орджоникидзе. Проходит параллельно ул. Баймагамбетова, пересекая ул. Аль-Фараби, Тарана, Пушкина, Победы.

Перекрёсток Алтынсарина—Аль-Фараби и сейчас—самое оживлённое место города. А до 1917 г. здесь находились торговые ряды и дома самых богатых купцов 19-го—начала 20 веков. Самое знаменитое здание здесь—пассаж братьев Яушевых. Давайте взглянем на него глазами архитектора. «Пассаж» в пер. с французского—проход, переход. В архитектуре же—тип торгового здания, в котором магазины расположены ярусами по сторонам широкого прохода. Впервые в документах пассаж упоминается в 1902 году как одно из самых приметных сооружений в центре города, построен был в стиле «модерн», фасад украшен ступенчатым парапетом, продолженным башенками над карнизами и небольшими аттиками. Оконные проёмы завешены накладными арками—сандриками. Купола имеют шлемовидные очертания.

В годы Великой Отечественной войны в этом здании хранилась часть экспонатов Центрального исторического музея Москвы. Для кустанайцев открылись его экспозиции, и многие увидели личную одежду Петра I, знамена Отечественной войны 1812 года, шпагу Фридриха II и т.д. В 50-е-60-е годы здесь располагался промтоварный магазин, а в основной части здания—советские организации, затем пассаж перевоплотился в универмаг.

В 1995 г, после реставрации, здание было передано Областному историко-краеведческому музею. Особая гордость музея—уникальные каменные скульптуры времён палеолита, фигурка «Тобольский мыслитель», коллекция казахских национальных украшений. В этом же, уникальном по архитектуре здании (ул. Алтынсарина, 115) в сентябре 2006 года был открыт областной Дом Дружбы, объединивший 16 национально-культурных центров. Поздравить костанайцев с новосельем приехал Президент Республики Казахстан Н. А. Назарбаев, которому принадлежит идея создания Домов Дружбы во всех областях Республики.

Но вернёмся к истории. Напротив краеведческого музея расположена школа-интернат имени Алтынсарина. При непосредственном участии И. Алтынсарина в 1884 г. здесь было открыто 2-х классное русско-казахское училище. Затем для школы было построено новое учебное здание, 4-х этажное общежитие. Здесь же, в сквере, в 1970 году был установлен памятник просветителю, выполненный из гранита (скульптор Н.А.Щербаков).

В 1991 году, к 150–летию педагога и просветителя по проекту главного архитектора г. Костаная Х. Кучикова был построен Областной мемориальный музей И. Алтынсарина. Здание состоит из 2 частей: одноэтажное — копия школы, в ней мемориальный класс и кабинеты сотрудников, 2-я часть здания сделана в виде юрты. В коллекции музея—личные вещи нашего земляка, макеты его дома на берегу Тобола, мини-диорамы из его рассказов. Именно здесь можно понять, как жил Алтынсарин, как его судьба отразилась в созданных им школах.

Рядом с парком, (Алтынсарина, 113) тоже старинное двухэтажное здание (дом купца Бакирова, построен в 1913 г.). Ранее в нём располагались магазин и складские помещения. В 2008 г., после реставрации, здесь разместили свои произведения костанайские художники—сейчас это Картинная галерея.

Минуем сквер, перед нами — Областная универсальная научная библиотека им. Толстого, переехавшая в это здание в 1979 г. Это самая главная библиотека в области с книжным фондом более полумиллиона изданий по всем отраслям знаний, здесь также хранятся редкие книги 18-19 веков.

В 1963 г. (архитектор К. Иманбекова) был открыт Дворец Пионеров, в котором активно действовала детская пионерская организация города. Это яркая страница в истории Костаная, из его стен вышли многие поколения художников, музыкантов, организаторов досуга, а также спортсменов. В 1992 г. произошла реорганизация в Городскую школу детского творчества.

Современный фасад школы-гимназии им. С. Мауленова, (Алтынсарина, 112) переехавшей в это здание в 1999 году, непременно привлечёт ваш взгляд. Среди учеников гимназии — чемпионы Казахстана по шахматам, тогызкумалаку и кикбоксингу, здесь есть свой ансамбль домбристов и даже школа акынов.

На углу улиц Алтынсарина и Гоголя есть трёхэтажное здание с возвышением в угловой части. В 1950 г. здесь был создан геологический центр — штаб многотысячного коллектива геологов, их работа сыграла большую роль в развитии области, именно благодаря им открывались месторождения железных руд, углей, бокситов.

Идём в противоположную сторону. Это монументальное здание принадлежит Костанайской областной Прокуратуре, сюда они въехали в 2011 году. Его презентовали 21 мая с большой помпой — оркестр, личный состав в парадной форме. Кроме 5 надземных этажей оно включает прекрасно отделанный цокольный этаж, где расположились, например, столовая и тренажерный зал.

Здесь расположены несколько зданий из красного кирпича постройки конца XIX века—Переселенческое управление (остановка «Спортзал»), рядом (Алтынсарина, 126) — особняк купца Давлеткалиева (1908 г. постройки).

Затем—опять купеческий дом (Сенокосова, — сейчас это “Архитектурно-планировочное бюро”).

Напротив—приятное глазу здание АТФ банка. Двигаемся дальше, в сторону Центрального рынка, как бы продолжающего своим существованием давнюю торговую славу этой улицы. Ещё в 90-е годы прошлого века можно было наблюдать такую картину: недавно выстроенные 9-ти этажные жилые дома, магазин «Кайнар», оживлённое движение.

Сегодня мы видим современные, вычурные, яркие, как павлиний хвост, здания, выросшие словно на дрожжах: ресторан (бывшие «Дары леса»), ГУМ, торговый дом «Азия».

И вот остался позади шумный и многолюдный Центральный рынок и картинка, словно в калейдоскопе, меняется.
Деревянные жилые дома, стоящие здесь с прошлого века, перемежаются ещё только строящимися современными особняками.

И наконец, доходим до Константино-Еленинской церкви. В мае 2004 года Архиепископ Уральский и Гурьевский Антоний освятил новое помещение храма. Золочённые купола собора можно теперь увидеть издалека.

Вот такая она—улица Алтынсарина. Простирает свои крылья от центра города к его окраинам, поражая взгляды прохожих, неся в себе дыхание старины, оглушая шумом современного автотранспорта, живя одной жизнью с городом и меняя свой облик и своих жителей сообразно меняющемуся времени.
За 130 лет многое изменилось в жизни города, но осталось главное—простота и открытость костанайцев, их предприимчивость и трудолюбие.
А значит, история продолжается!
Список литературы:
  1. Костанайская область: энциклопедия / Костанайский Соц. — тех. Ун — т; ред. Х. Баймен. — Алматы: Арыс, 2006. — 733 с.: ил.
  2. Куприн, Г.А. Кустанай: историко-информационный путеводитель. — Алма — Ата: Казахстан, 1979. — 80 с.
  3. На улице имени просветителя // Кустанаец. — 1991.—17 июля.
  4. Прогулки по Костанаю / Сост. Третьяк Н.Г.– Костанай: ОДЮБ, 2000.

НАВЕРХ

Библиография

О нём для детей:

  1. Әбдірашев, Ж. Ыбырай; Абай — біздің бабамыз: өлеңдер / Ж. Әбдірашев // Жаттамақ.- Алматы, 1994.- Бет 270.
  2. Әуелбаева, С. Мақта қыз бен мысық: Ы. Алтынсарин ертегісі ізімен / С. Әуелбаева; сурет. Е. Қожабаев.- Алматы: Балалар әдебиеті, 2006.- 38 бет:сурет + 32 бет жапсырма.- (Балалар әдебиеті сериясы).
  3. Матыжанов, К. «Асыл сөз» аталары / К. Матыжанов; сурет. Е. Козлова.- Алматы: Аруна, 2002.- 11 бет: сурет.- (Сен білесің бе?).
*******************************
  1. Алтынсарин Ибрай // Положи свое сердце книгам: писатели Казахстана-детям и взрослым/ ГДБ им.С.Бегалина.- Алматы, 2007.- С. 48-51.
  2. Бегалин, К. Алтынсарин Ыбырай (1841-1889): [просветитель, педагог] / К. Бегалин // В составе империи: империя, сырьевая база, восстание «Алаш».- Алматы, 2009.- С. 34-35.-(Дет. энцикл. Казахстана: Тарих ата).
  3. Матижанов, К. Отцы «драгоценных слов» / К. Матижанов; пер. Е. Бектенов; худож. Е. Козлова.- Алматы: Аруна, 2002.- 11 с.- (Сен білесің бе?).
  4. Тынымбаева, Ж. Школа с историей в 125 лет / Ж. Тынымбаева // Зеленое яблоко.- 2010. — № 1. — С. 1.

О нём для юношества:

  1. Алаш көсемсөзі: дін мәселесі: көптомдық. Т. 3 / бас ред., алғы сөз Қ. Сақ; құраст.: Э. Ерікқызы, А. Дәулетқызы.- Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2014.- 394,[6] бет.
  2. Алтынсарин, Ы. Өмірі мен шығармалары / Ы. Алтынсарин; құраст. А. Мұқышева; алғы сөз Б. Сүлейменов.- Алматы: Рауан, 2013.- 383,[1] бет.
  3. Әуезов, М. Шығармаларының толық жинағы: елу томдық. Т. 46: Өмірбайян, сөйлеген сөздер, пьесалар, зерттеу, аударма / М. Әуезов; жоба жетекшілері: С. Назарбаева, Б. Қанапиянов; түсініктеме Т. Әкім және басқа.- Алматы: Дәуір: Жібек жолы, 2014.- 287, [1] бет: портр.
  4. Әуезов, М. Шығармаларының елу томдық толық жинағы.Т.29: мақалалар, зерттеулер, әдеби сценарий, әңгімелер, пьеса, 1947 — 1950 / М. Әуезов; жауапты шығарушы К. Рахымжанов.- Алматы: Жібек жолы, 2007.- 432 бет: портр.
  5. Әуезов, М. Шығармаларының елу томдық толық жинағы.Т.43: мақалар, зерттеулер, 1923 — 1955 / М. Әуезов; жауапты шығарушы С. Майлыбай.- Алматы: Жібек жолы, 2010.- 296 бет: портр.
  6. Әуезов, М. Шығармаларының толық жинағы: елу томдық. Т. 29: Мақалалар, зерттеулер, әдеби сценарий, әңгімелер, пьеса, 1947-1950 / М. Әуезов; жоба жетекшілері: С. Назарбаева, Б. Қанапиянов; түсініктеме Т. Әкім және басқа.- Алматы: Дәуір: Жібек жолы, 2014.- 430,[2] бет: портр.
  7. Әуезов, М. Шығармаларының толық жинағы: елу томдық. Т. 41: Мақалалар, зерттеулер, 1952-1961 / М. Әуезов; жоба жетекшілері: С. Назарбаева, Б. Қанапиянов; түсініктеме Р. Әбдіғұлов және басқа.- Алматы: Дәуір: Жібек жолы, 2014.- 286,[2] бет: портр.
  8. Әуезов, М. Шығармаларының толық жинағы: елу томдық. Т. 43: Мақалалар, зерттеулер, 1923-1955 / М. Әуезов; жоба жетекшілері: С. Назарбаева, Б. Қанапиянов; түсініктеме С. Майлыбай және басқа.- Алматы: Дәуір: Жібек жолы, 2014.- 327,[1] бет: портр.
  9. Дербісәлин, Ә. Ыбырай Алтынсарин: деректі баян / Ә. Дербісәлин.- Алматы: Арда, 2005.- 216 бет+4 бет.: фот.- (Тарихи тұлға тағлымы).
  10. Жусупова, К. Даланың тұңғыш қоңырауы: [Сценарий литературного вечера, посвященного 165 — летию со дня рождения Ыбрая Алтынсарина] / К. Жусупова//Мектептегі кітапхана.Биб. в школе.- 2007.- № 2. — С. 25-27.
  11. Жыр маржаны: он томдық қазақ поэзиясының антологиясы. Т. 2 / құраст. М. Құлкенов, Г. Мұқышева; суретші А. Айтжанов.- Алматы: Мерекенің баспалар үйі, 2014.- 525,[3] бет: портр.
  12. Исабай, Қ. Қажыға барған қазақтар: деректі баян / Қ. Исабай; С. Байжан — Ата.- Алматы: Ана тілі, 1996.- 192 бет.
  13. Ілиясова, А. Адам деген-ардақты ат / А. Ілиясова//Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.- 2014.-№ 9. — 25-28 б.
  14. Қазақ халқының философиялық мұрасы. Жиырма томдық. Т.10: Қазақ ағартушыларының философиясы / құраст., алғы сөз Т. Х. Ғабитов, Г. Г. Барлыбаева.- Астана: Аударма, 2007.- 468,[4] бет.- (Мәдени мұра).
  15. Қазақстанның көркем әдебиеті, 1958 — 1967: библиогр. көрсеткіш. Екі кітаптан тұрады. 1-кітап / құраст.: А. Нұрсейітова, Ә. Сәйдембаева; алғы сөз С. С. Қирабаев.- Алматы: Мектеп, 2008.- 351,[1] бет.- (Қаз. Респ. Ұлттық кітапханасы).
  16. Қазақстанның көркем әдебиеті, 1968 — 1977: библиогр. көрсеткіш. Төрт кітаптан тұрады. 1-кітап / құраст. М. К. Әбілова.- Алматы: RUAN, 2011.- 398,[2] бет.- (Қаз. Респ. Ұлттық кітапханасы).
  17. Қайырбеков, Ә. Тұлғалар тағылымы: эсселер, ғылыми-зерттеу мақалалар, ой-толғам, сыр-сұхбат / Ә. Қайырбеков.- Алматы: Ағаным, 2014.- 285,[3] бет.
  18. Құрманов, М. Өмір, қандай тәтті едің: зерттеулер, очерк-эсселер, өлеңдер, аудармалар / М. Құрманов.- Алматы: Жазушы, 1994.- 288 бет.
  19. Ламашев, Ә. Ыбырай Алтынсарин және оның орыс достары мен ізбасарлары: тарихи очерктер / Ә. Ламашев.- Алматы: Қазақстан, 1988.- 184 бет.
  20. Ламашев, Ә. Ыбырай Алтынсарин: семинарий / Ә. Ламашев.- Алматы: Ана тілі, 1991.- 120 бет.
  21. Молдағалиев, Ж. Құс жолы: повесть және әңгімелер / Ж. Молдағалиев.- Алматы: Ана тілі, 2005.- 285,[3] бет.: сурет.
  22. Наушабайұлы, Н. Ұйықтама, оян, Алашым!: өлеңдер, толғаулар, ғазалдар, назымдар, термелер, нақылдар, айтыстар, әндер, мысалдар және жыр-шежіре / Н. Наушабайұлы; алғы сөз А. Шаяхмет.- Астана: Фолиант, 2014.- 336,[8] бет.
  23. Оспанов, С. Қазақ ақындарының публицистикасы: монография / С. Оспанов.- Астана: Фолиант, 2011.- 469,[3] бет.
  24. Оспанов, С. Ұлы ұстаз ұлағаты: Торғайдағы Ыбырай Алтынсарин мектебінің 150 жылдығына арналады / С. Оспанов; алғы сөз А. Күзембайұлы.- Қостанай: Центрум, 2014.- 359,[1] бет.
  25. Оспанұлы, С. Жайсаңдар айтқан жарқын сөз (…деген екен!) / С. Оспанұлы.- Қостанай: Шапақ, 2012.- 140 бет.
  26. Тарих — адамзат ақыл — ойының қазынасы. Он томдық. Т. 4: Жаңа замандағы тарихи ой / томды құраст. Л. Л. Батурина және басқа.- Астана: Фолиант, 2005.- 427,[5] бет.- (Мәдени мұра).
  27. Тұрғынбекұлы, С. Таңдамалы: екі томдық. Т. 1: Өлеңдер мен балладалар / С. Тұрғынбекұлы.- Астана: Фолиант, 2014.- 377,[7] бет.
  28. Шәкейұлы, К. Көкше менің: өлең жырлар мен айтыстар / К. Шәкейұлы; құраст.: А. Сыздық, Б. Шәкеева; алғы сөз К. Салықов.- Астана: Елорда, 2001.- 198,[2] бет: портр.
  29. Штаер, А.Б. Литература: Ыбырай Алтынсарина «Щедрый человек» / А. Штаер//Начальная школа Казахстана.- 2007.- № 1. — С. 19-20.
  30. Ыбрай Алтынсарин тағлымы: әдеби-сын мақалалар мен зерттеулер / құраст. М. Жармұхамедов.- Алматы: Жазушы, 1991.- 384 бет.
*******************************
  1. Бондаренко, Ю. Я. Прикосновение к слову: заметки о культуре / Ю. Бондаренко.- Костанай: Печатный двор, 2012.- 174,[6] с.
  2. Джумагулов, К. Т. Ибрай Алтысарин и развитие культуры казахского народа / К. Джумагулов.- Алма — Ата: Казахстан, 1984.- 204 с.
  3. Его именем названа наша библиотека: Методическое пособие к 165-летию Ы.Алтынсарина / Сост. Динасилова Ш.А., Ахлиукова Ф.Ф.- Шымкент, 2007.
  4. Ибрай Алтынсарин и развитие библиотечного дела в Казахстане: опыт личного исследования / сост. Молдагалиева Д.А.- Костанай: ОДЮБ им. И. Алтынсарина, 2006.
  5. Касымжанова, Г. Архив Памяти / Г. Касымжанова; предисл. С. Козыбаев.- Алматы: Ғалым, 2003.- 299,[5] с.: 5 л.: фот.: портр.
  6. Симашко, М. Д. Колокол: исторический роман / М. Симашко.- Алма — Ата: Жазушы, 1984.- 336 с.
  7. Фетисов, М. И. Зарождение казахской публицистики / М. Фетисов.- Алма — Ата: Каз. гос. из-во худож. лит, 1963.- 440 с.

О нём статьи:

  1. Акмуканова, К. Б. Ы. Алтынсарин «Өзен» / К.Б. Акмуканова // Бастауыш сынып. Начальная школа.- 2011.- № 1. — 4-5 б.
  2. Алтынсарин Ыбырай // Жүрегіңнің жылуын кітапқа бұр: Қазақстан жазушылары. Анықтамалық. 1 — шығарылым/ С. Беғалин атындағы МБК.- Алматы, 2009.- 20-27 б.
  3. Амұханова, А. Ұлт ағартушылары және ұлттық мүдде / А. Амұханова // Қазақ тарихы.- 2011.- № 4 — 11-13 б.
  4. Әбдірәсілова, Б. Мектеп мұражайындағы экскурсия жұмыстарын пән сабақтарымен байланыстыра дамыту / Б. Әбдірәсілова // Воспитание школьника (РК).- 2010. — № 9. — С. 18-22.
  5. Әлдибеков, Ж. Ы. Алтынсарин — білікті заңгер / Ж. Әлдибеков // Заң.- 2011. — № 10. — 26-29 б.
  6. Әуезов, М. Народное образование во второй половине XIX в: [просветитель Ибрагим Алтынсарин] / М. Әуезов // Шығармаларының елу томдық толық жинағы. 41 том.- Алматы.- 2009. — С. 184-195.
  7. Бағалы еңбек. Жарияланбаған мақалалар//Сахариев, Б Шығармалары: әдеби зерттеулер, мақалалар аудармалар.- құрастырған Дидахмет Әшімханұлы.- Алматы, 2013.- 371-376 б.
  1. Байділда, Ж. Ыбырайдың шаші: [Ы. Алтынсарин туралы] / Ж. Байділда // Егемен Қазақстан.- 2012. — 25 шілде (№ 415-421). — 7 б.
  2. Бәкір, Ә. Қазақ көгіндегі шамшырақ: [Ы. Алтынсарин туралы] / Ә. Бәкір // Қостанай таңы.- 2012. — 6 наурыз. — 5 б.
  3. Есмағамбетов, Қ. Ұлт ұстазының мұрасын зерделеу — бүгінгі ұрпақтың борышы: [Ыбырай Алтынсаринның туғанына — 170 жыл] / Қ. Есмағамбетов // Қостанай таңы.- 2011.- № 124 (22 қазан). — 5 б.
  4. Жақып, Қ. «Инспектор көлі» немесе Ыбрай Алтынсаринге қатысты деректер / Қ. Жақып // Қостанай таңы.- 2013. — 30 қазан (№ 123). — 7, 10 б.
  5. Жусупова, К. Ағартушы — ұстаз, жазушы, этнограф: [Ыбырай Алтынсарин өмірі мен еңбектері] / К. Жусупова; З. Мукашева // Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.- 2007.- № 10. — 31-34 б.
  6. Исабаева, Б. Қазақ сахарының қоңырауы / Б. Исабаева // Мектептегі кітапхана.Биб. в школе.- 2005.- № 4. — 2-3 б.
  7. Кәкімжанова, А. Интернатта оқып жүр, талай қазақ баласы..: Ы. Алтынсарин атындағы дарынды балаларға арналған мектеп-интернаттың тыныс-тіршілігі жайында / А. Кәкімжанова // Наш Костанай.- 2014. — 14 қазан (№ 80). — 5 б.
  8. Қасенов, С. Қазақ ағартушы — ойшылдарының дүниетанымдық мұралары: [ұлттық дүниетаным — ұлттық сана қайнары] / С. Қасенов // Биология, география және химия.- 2002. — № 2. — 18-23 б.
  9. Қос бәйтерек: зерттеулер. І бөлім // Ысмағұлов Ж Алтын ғасырдың ақ таңы.- Алматы, 2009.- 8-10 б.
  10. Қостанай таланттары // Тәуелсіздіктің ақ таңы.- 2014. — № 17. — 66-67 б.
  11. Мұқатов, Н. Дала қоңырауы Ұлы ұстаз мұражайы ұрпаққа ұлағат ұсынады / Н. Мұқатов // Егемен Қазақстан.- 2013. — 21 ақпан (№ 72). — 6 б.
  12. Мұқатов, Н. Ұлтты ұлы ұстазы: [Ы. Алтынсарин туралы] / Н. Мұқатов // Қазақ әдебіеті.- 2012. — 10-16 тамыз (№ 33). — 11 б.
  13. Мұқатов, Н. Ұлттың ұлы ұстазы: [Ы. Алтынсариннің туғанына 170 жыл толуы қарсаңында] / Н. Мұқатов // Қостанай таңы.- 2011.- № 93 (16 тамыз). — 4 б.
  14. Оспанов, С. Алтынсариннің айналасындағы адамдар / С. Оспанов // Қостанай таңы.- 2004. — 22 желтоқсан. — 7 б.
  15. Оспанов, С. Алтынсариннің айналасындағы адамдар / С. Оспанов // Қостанай таңы.- 2004. — 21 желтоқсан. — 6 б.
  1. Оспанов, С. Алтынсариннің айналасындағы адамдар: Ахмет Жантөрин / С. Оспанов // Қостанай таңы.- 2004. — 14 желтоқсан. — 5 б.
  2. Оспанов, С. Алтынсариннің айналасындағы адамдар: Мұхаметжан Қарабаев / С. Оспанов // Қостанай таңы.- 2004. — 14 желтоқсан. — 5 б.
  3. Оспанов, С. Тұңғыш: [Ұлы ағартушы, педагог, ғалым-этнограф, жазушы Ы. Алтынсарин туғанына 170 жыл толуына орай] / С. Оспанов // Жас өркен — Костанай.- 2011. — № 6. — 7 б.
  4. Оспанұлы, С. Алтынсариннің айналасындағы адамдар / С. Оспанұлы // Қостанай таңы.- 2004. — 7 желтоқсан.
  5. Оспанұлы, С. Алтынсариннің айналасындағы адамдар / С. Оспанұлы // Қостанай таңы.- 2004. — 28 желтоқсан. — 5 б.
  6. Оспанұлы, С. Алтынсариннің айналасындағы адамдар: Ильминский Н. И. / С. Оспанұлы // Қостанай таңы.- 2004. — 28 желтоқсан.
  7. Оспанұлы, С. Ы. Алтынсарин және «Оренбургский листок» газеті / С. Оспанұлы // Мәдени мұра.- 2010. — № 5. — 32-36 б.
  8. Оспанұлы, С. Ыбырай Алтынсарин және тәжік-парсы әдебиеті / С. Оспанұлы // Қостанай таңы.- 2014. — 28 наурыз (№ 31). — 10 б.
  9. Оспанұлы, С. Ыбырай мұрасына ықылас: [Ұлы ағартушы, педагог, ғалым-этнограф, жазушы Ы. Алтынсарин туғанына 170 жыл толуына орай] / С. Оспанұлы // Қостанай таңы.- 2011. — 23 қараша № 139. — 10 б.
  10. Сәкенова, Ж. Ыбырай Алтынсарин өмірі мен шығармашыгы / Ж. Сәкенова // Қазақ тілі мен әдебиеті.- 2012. — № 4. — 110-112 б.
  11. Сүйінкина, П, Ыбырай Алтынсаринді асқақтату — алты алашқа аманат / П. Сүйінкина // Қостанай таңы.- 2011.- № 101 (2 қыркүйек). — 8 б.
  12. Сүлейменова, М. Д., Шырағын жаққан білімнің / М.Д. Сүлейменова // Мектептегі кітапхана. Биб. в школе.- 2012. — № 2. — 20-21 б.
  13. Шаяхмет, А. Абай мен Ыбырай да, олардың ізбасарлары да Аллаға мінажап қылған: таным / А. Шаяхмет // Жас өркен — Костанай.- 2012. — № 5. — 14-16 б.
  14. Шаяхмет, А. Қазақ даласына себілген білім ұрығы: [ұлы ағартушы, педагог, ғалым-этнограф, жазушы Ы. Алтынсарин туғанына 170 жыл толуына орай] / А. Шаяхмет // Жас өркен — Костанай.- 2011. — № 6. — 4-6 б.
  15. Ыбырай Алтынсарин: зерттеулер. І бөлім // Ысмағұлов Ж Алтын ғасырдың ақ таңы.- Алматы, 2009.- 30-50 б.
  16. Ыбырай ата әлемі // Балалар бағының бағбандары.- Балалар әдебиеті.- 2009.- 6-9 б.
  17. Ыбырай Ата әлемі: [анықтамалық]. Балалар әдебиетінің алыптары / құрастырған Ш. Күмісбайұлы // Балалар бағының бағбандары.- Алматы, 2008.- 5-9 б.
  18. Ыбырайдың үш хаты // Марғұлан Ә.Х Шығармалары: ХІV том.- Алматы, 2012.- 308-318 б.
  1. Ысмағұлов, Ж. Қос бәйтерек: Абай мен Ыбырайдың ішкі үндестігі хақында бірер сөз / Ж. Ысмағұлов // Егемен Қазақстан.- 2005. — 13 желтоқсан. — 6 б.
*******************************
  1. Байсарина, Р. Опыт великого учителя современен и сегодня: к 170-летию И. Алтынсарина / Р. Байсарина // Костанай.- 2011.- № 83 (20 октября). — С. 6.
  2. Балмуханова, К. С. Литературный час / К.С. Балмуханова // Начальная школа Казахстана.- 2011. — № 10. — С. 60-62.
  3. Бедельбаева, З.К. Ученый. Просветитель. Писатель: литературный вечер к 170-летию со дня рождения Ибрая Алтынсарина / З.К. Бедельбаева // Мектептегі кітапхана. Биб. в школе.- 2013.-№2.- 34-35 б.
  4. Ермекбай, Ж. «Приходите, дети, учиься!»: [биография И. Алтынсарина] / Ж. Ермекбай // Казахстанская правда.- 2013. — 12 июля (№ 231). — С. 13.
  5. Ермолович, А. Памятник меняет место / А. Ермолович // Костанайские новости.- 2010.- № 49 (7 апреля). — С. 3.
  6. Жангабылов, К. Первый инспектор степи: [об И. Алтынсарине] / К. Жангабылов // Костанайские новости.- 2011.- № 154 (8 ноября). — С. 6.
  7. Жаркунгулова, З. Д. Вклад казахских просветителей в генезис проблемы развития толерантных качеств у будущих учителей / З.Д. Жаркунгулова // Жаржысы.- 2012. — № 2. — С. 96-98.
  8. Жусупова, К. Педагог-просветитель, писатель, этнограф: Литературный вечер, посвященный И. Алтынсарину / К. Жусупова // Внеклассная работа в школе.- 2007.- № 7. — С. 32-35.
  9. Ибрай Алтынсарин, просветитель и судья // Костанайские новости.- 2011.- № 37 (15 марта) — С. 5.
  10. Ибраһим Алтынсарин (1841-1889) // Звёзды казахской литературы. Ч. 1/ автор-сост. Шабжантаева М. Ш.- Кокшетау, 2005.- С. 99-105. Исенов, О. Первая школа для казахских детей / О. Исенов; М. Козыбаева // Костанай.- 2010.- № 90 (16 ноября). — С. 12.
  11. Касымжанова, Г. Степь просвещенная: к 170-летию И. Алтынсарина / Г. Касымжанова // Достық — Дружба.- 2011. — № 6. — С. 34-39.
  12. Каткова, Г. Искусство слышать избирательно: [перенос памятника И. Алтынсарину] / Г. Каткова // Наша газета.- 2010.- № 31 (5 августа). — С. 3.
  13. Курмашова, А. С. Школьная библиотека — творческая мастерская / А. Курмашова // Мектептегі кітапхана. Биб. в школе.- 2011.- № 3. — С. 37-38.
  14. Қасқабасов, С. Немеркнущее слово: [об устном народном творчестве Казахстана] / С. Қасқабасов // Қасқабасов, С. Алтын жылға: зерттеулер мен мақалары.- А., 2013.- С. 117-155.
  15. Қуанова, Р. Ыбырай Алтынсариннің Ырғыздағы ізімен: [туған жердің тұлғалары] / Р. Қуанова // Қостанай таңы.- 2011. — 8 қараша (№ 132). — 7 б.
  16. Литвинов, К. Дежа вю: к 170-летию И. Алтынсарина / К. Литвинов // Что… Где… Когда…- 2011. — 14 декабря (№ 50). — С. 14.
  17. Поэтесса Алмажан // Кумисбаев, Ш Они были первыми/ Пер. О. Жанайдарова.- Алматы, 2013.- С. 91-103.
  18. Рахимова, З. К. Века проходят — слово лишь нетленно: читательская конференция по притчам Ибрая Алтынсарина / З. Рахимова; Р. Ш. Урузбаева // Мектептегі кітапхана. Биб. в школе.- 2011.- № 3. — С. 34-36.
  19. Рыщанова, У. М. О мультимедийных пособиях на примере электронного издания: «Ибрай Алтынсарин: выдающийся казахский педагог-просветитель» / У. Рыщанова // Библиотечное дело.- 2013. — № 6. — С. 16-18.
  20. Рыщанова, У.М. Ибрай Алтынсарин: выдающийся казахский педагог -просветитель / У.М. Рыщанова // Кітап патшалығы.- 2011. — № 3. — С. 8-11.
  21. Сатпаева, Ш. Ибрай Алтынсарин (1841-1889): [рекомендации учителю по проведению урока] / Ш. Сатпаева // Сатпаева, Ш. К Веяние времени: статьи.- Астана, 2012.- Том IV. — С. 252-257.
  22. Сатпаева, Ш. Л. Н. Толстой и Казахстан / Ш. Сатпаева // Сатпаева, Ш. К Веяние времени: статьи.- Астана, 2012.- Том IV. — С. 207-220.
  23. Сметанина, Л. И. Литературное чтение / Л.И. Сметанина // Начальная школа Казахстана.- 2011.- № 10.- С. 34-36.
  24. Султанова, К. М. Урок литературы / К.М. Султанова // Начальная школа Казахстана.- 2013. — № 2. — С. 54-56.
  25. Такисова, Ж. К. Наследие предков: устный журнал по нравственно-патриотическому воспитанию / Ж. Такисова // Внеклассная работа в школе.- 2010.- № 4. — С. 10-15.
  26. Туркестанов, Т. Помни имя его: к 170-летию И. Алтынсарина / Т. Туркестанов // Костанайские новости.- 2011.- № 145 (19 октября). — С. 3.
  27. Шаяхмет, А. Чистый родник: [эссе об Алтынсарине] / А. Шаяхмет // Пирамида: эсселер, толғаулар мен мақалалар.- Костанай, 1997.- С. 214

Произведения

Его произведения для детей:

  1. Алтынсарин, Ы. Асан мен Усен: әңгімелер / Ы. Алтынсарин; сурет. Н. Лебедев.- Алматы: Жалын, 1976.- 20бет: сурет.- (Кітаптан соң кітап).
  2. Алтынсарин Ы, Асан мен Усен: әңгімелер / Ы. Алтынсарин; сурет. Н. Лебедев.- Алматы: Жазушы, 2008.- 16 бет: сурет.- (Балаларға базарлық).
  3. Алтынсарин, Ы. Асан мен Усен=Асан и Усен / Ы. Алтынсарин; пер. с каз. Н. Калменова; сурет. М. Тұрғымбаев.- Алматы: Балауса, 1993.- 18 бет: сурет.- (Екі тілде еркін сөйлейміз = Говорим на двух языках).
  4. Алтынсарин, Ы. Бақша ағаштары; Малды пайдаға жарату; Аурудан — аяған күштірек: балабақша бүлдіршіндері мен 1-сынып оқушыларына арналған / Ы. Алтынсарин; сурет. Д. Айтжанов.- Алматы: Асыл кітап, 2012.- 12 бет: сурет.- (Буынға бөліп оқып үйренеміз).
  5. Алтынсарин, Ы. Бір уыс мақта: әңгімелер мен мысалдар / Ы. Алтынсарин; сурет. Ғ. Маданов.- Алматы: Жалын, 1990.- 37бет:сурет.- (Тілашар).
  6. Алтынсарин, Ы. Бұл кім?; Өзен: өлеңдер / Ы. Алтынсарин//Жаттамақ.- Алматы, 1994.- Бет 219.
  7. Алтынсарин, Ы. Әдеп; Бір уыс мақта; Сауысқан мен қарға: балабақша бүлдіршіндері мен 1-сынып оқушыларына арналған / Ы. Алтынсарин; сурет. Д. Айтжанов.- Алматы: Асыл кітап, 2012.- 12 бет: сурет.- (Буынға бөліп оқып үйренеміз).
  8. Алтынсарин, Ы. Әке мен бала; Түлкі мен ешке; Тышқанның өсиеті: балабақша бүлдіршіндері мен 1-сынып оқушыларына арналған / Ы. Алтынсарин; сурет. Д. Айтжанов.- Алматы: Асыл кітап, 2012.- 12 бет: сурет.- (Буынға бөліп оқып үйренеміз).
  9. Алтынсарин, Ы. Кел, балалар, оқылық!: өлең / Ы. Алтынсарин//Жаттамақ.- Алматы, 1994.- Бет 124.
  10. Алтынсарин, Ы. Кел, балалар, оқылық!: өлеңдер / Ы. Алтынсарин; сурет. Б. Мұхамедиев.- Алматы: Жалын, 1984.- 12 бет: сурет.
  11. Алтынсарин, Ы. Таза бұлақ / Ы. Алтынсарин; сурет. Б. Пулатов.- Астана: Тіл комитеті, 2011.- 26 бет: сурет+1 CD.- (Қазақстан тәуелсіздігіне 20 жыл).- (Менің елім — Қазақстан).
  1. Алтынсарин, Ы. Таза бұлақ: өлеңдер, әңгімелер, очерктер, хаттар / Ы. Алтынсарин.- Алматы: Раритет, 2008.- 208 бет.- (Балалар әдебиеті).
  2. Алтынсарин, Ы. «Өнер-білім бар жұрттар …»: мектеп оқушыларына арналған / Ы. Алтынсарин; құраст. А. Ү. Сужикова.- Алматы: Алматыкітап, 2014.- 120 бет: сурет.- (Мектеп кітапханасы).
*******************************
  1. Алтынсарин И, Чистый родник: рассказ / И. Алтынсарин; пер. с каз. Н. Кальменова; худож. Б. Аканаев.- Алма — Ата: Жалын, 1990.- 3,[9] с.:ил.
  2. Алтынсарин Ибрай // Положи свое сердце книгам: писатели Казахстана-детям и взрослым/ ГДБ им.С.Бегалина.- Алматы, 2007.- С. 48-51.

Его произведения для юношества:

  1. Алтынсарин, Ы. [Зерттеу мақалалар, естеліктер, шығармалар] / Ы. Алтынсарин, Ш. Құдайбердіұлы; бас. ред. Б. Аяған.- Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2007.- 632бет:портр.- (Қазақ энц-сының» кітапханасы: «Тұлғалар»).
  2. Алтынсарин, Ы. Бір уыс мақта: әңгімелер / Ы. Алтынсарин; құраст. Д. Әшімханұлы.- Астана: Таным, 2003.- 80бет.- (Қазақ әңгімелері).
  3. Алтынсарин, Ы. Екі томдық шығармалар жинағы. Т. 1: өлеңдер. Этнографиялық еңбектер. Ғылыми-әдістемелік шығармалар / Ы. Алтынсарин; құраст., алғы сөз. Қ. Т. Әуелбекқызы.- Алматы: Қазығұрт, 2003.- 240бет:портр.
  4. Алтынсарин, Ы. Кел, балалар оқылық: өлең, әңгімелер мен мақал, жұмбақтар / Ы. Алтынсарин.- Алматы: Атамұра, 2006.- 168 бет.- (Атамұра кітапханасы).
  5. Алтынсарин, Ы. Мұсылманшылықтың тұтқасы=Шариат — ул — ислам = Основы мусульманства (корни): араб. тіл. сөз. ауд., транскрипциялаған және түсініктемесін жазған С. Әубәәкірова; алғы сөз А. Сейдімбеков / Ы. Алтынсарин.- Алматы: Қазақстан; Қаламгер, 1991.- 80 бет: портр.- (Ыбырай Алтынсарин туғанына 150 жыл).
  6. Алтынсарин, Ы. Өмірі мен шығармалары / Ы. Алтынсарин; құраст. А. Мұқышева; алғы сөз Б. Сүлейменов.- Алматы: Рауан, 2013.- 383,[1] бет.
  7. Алтынсарин, Ы. Өнер — білім бар жұрттар: өлеңдер, әңгімелер, очерктер, хаттар және естеліктер / Ы. Алтынсарин; құраст., алғы сөз мен түсініктерін С. Мақпыров.- Алматы: Жалын, 1991.- 237,[3] бет:сурет.- (Алтын сандық).
  8. Алтынсарин, Ы. Таза бұлақ: өлеңдер, әңгімелер, хаттар / Ы. Алтынсарин.- Алматы: Жазушы, 1988.- 316,[4] бет:сурет.- (Балалар мен жасөспірімдер кітапханасы).
  9. Үмбеттегі, А., Тұмар ханша: Тұңғыш мектеп — тұңғыш түлектер: Жүз данышпанның бірі / А. Үмбеттегі // Ұлан.- 2010. — № 37 (14 қыркүйек). — 12 б.
*******************************
  1. Алтынсарин, И. Избранные произведения / И. Алтынсарин; сост. и подгот. к печати Б. С. Сулейменова.- Алма — Ата: Изд — во АН КССР, 1978.- 466 с.
  2. Алтынсарин, И. Рассказы / И. Алтынсарин; пер. с каз. Н. Кальменева.- Алма — Ата: Жазушы, 1971.- 56с.:портр.
  3. Алтынсарин, И.Собрание сочинений в 3-х т. Т. 1 / И. Алтынсарин; предисл. Б. С. Сулейменова.- Алма — Ата: Наука, 1975.- 360с.
  4. Алтынсарин, И. Собрание сочинений в 3-х т. Т. 2 / И. Алтынсарин; предисл. Б. С. Сулейменова.- Алма — Ата: Наука, 1976.- 424с.
  5. Алтынсарин, И. Собрание сочинений в 3-х т. Т. 3 / И. Алтынсарин; предисл. Б. С. Сулейменова.- Алма — Ата: Наука, 1978.- 352с.
  6. Алтынсарин, И. Этнографические очерки и образцы устного творчества=Этнографиялық очерктер және ауыз әдебиет үлгілері / И. Алтынсарин.- 2-е изд., доп.- Астана: Алтын кітап, 2007.- 166 с.- (Қазақ этнографиясының кітапханасы 50 том.= Б-ка каз. этнографии 50 томов; т. 13).
  7. Алтынсарин, И. Жиренше Шешен: Рассказ / И. Алтынсарин // Повести и рассказы писателей-классиков народов дореволюционной России.- М.,1984. — С. 193-195.-(Библиотека мировой литературы для детей).
  8. Алтынсарин, И. Мудрец Лукбан: Рассказ / И. Алтынсарин // Повести и рассказы писателей-классиков народов дореволюционной России.- М.,1984. — С. 196.-(Библиотека мировой литературы для детей).
  9. Алтынсарин, И. Мудрый судья: Рассказ / И. Алтынсарин // Повести и рассказы писателей-классиков народов дореволюционной России.- М.,1984. — С. 198-199.-(Библиотека мировой литературы для детей).
  10. Алтынсарин, И. Отец и сын: Рассказ / И. Алтынсарин // Повести и рассказы писателей-классиков народов дореволюционной России.- М.,1984. — С. 201.-(Библиотека мировой литературы для детей).
  11. Алтынсарин, И. Паршивый мальчик: Рассказ / И. Алтынсарин // Повести и рассказы писателей-классиков народов дореволюционной России.- М.,1984. — С. 190-192.-(Библиотека мировой литературы для детей).
  12. Алтынсарин, И. Письма учеников к родным: Рассказ / И. Алтынсарин // Повести и рассказы писателей-классиков народов дореволюционной России.- М.,1984. — С. 189.-(Библиотека мировой литературы для детей).
  13. Алтынсарин, Ы., Спор животных: [сказка] / Ы. Алтынсарин//Ильяшева К. С Капелька: худож. лит.: хрестоматия.- Алматы, 2009.- С. 54-55.
  14. Алтынсарин, И. Счастливый человек: Рассказ / И. Алтынсарин // Повести и рассказы писателей-классиков народов дореволюционной России.- М.,1984. — С. 197.-(Библиотека мировой литературы для детей).
  15. Алтынсарин, И. Сын бая и сын бедняка: Сказка / И. Алтынсарин // Казахская литература: Хрестоматия. Учеб. пособ. для 10-11 кл.- А., 2004. — С. 80-84.
  16. Алтынсарин, И. Сын бая и сын бедняка; Употребление богатства на пользу; Чистый родник: Рассказы / И. Алтынсарин // Повести и рассказы писателей-классиков народов дореволюционной России.- М.,1984. — С. 185-201.-(Библиотека мировой литературы для детей).

Его стихи:

  1. Алтынсарин, Ы (1841-1889), Кел, балалар, оқылық; Өнер-білім бар жұттар; Ананның сүюі; Жаз; Өзен: өлеңдер / Ы. Алтынсарин//Таза бұлақ: өлеңдер, әңгімелер, мысалдар, ертегелер.- Алматы, 2003.- 3-9 б.
  2. Алтынсарин, Ы. Кел, балалар, оқылық!: [өлең] / Ы. Алтынсарин//Балбұлақ.- 2011. — № 12. — 11 б.
  3. Алтынсарин, Ы. Ананың сүюі: «Қайырымды» түлкі: өлеңдер / Ы. Алтынсарин; құрас. О. Асқар//Күміс кебеже: Қазақ ақындарының балаларға арналған өлеңдер.- Алматы, 2008.- 21-23 б.
  4. Алтынсарин, Ы. Балғожа бидің баласына жазған хаты: Бұл кім?: өлеңдер / Ы. Алтынсарин; құрас. О. Асқар//Күміс кебеже: Қазақ ақындарының балаларға арналған өлеңдер.- Алматы, 2008.- 10 б.
  5. Алтынсарин, Ы. Бұл кім?: өлең / Ы. Алтынсарин//Қазақстан Республикасының мерекелері.- Алматы, 2010.- 62 б.
  6. Алтынсарин, Ы. Жаз: Өзен: Әділдік көрмеген үшін төреге айтылған сөз: өлеңдер / Ы. Алтынсарин; құрас. О. Асқар//Күміс кебеже: Қазақ ақындарының балаларға арналған өлеңдер.- Алматы, 2008.- 18-21 б.
  7. Алтынсарин, Ы. Жаз; Өзен: өлеңдер / Ы. Алтынсарин//Өлең өлкесі: қазақ табиғат лирикасының антологиясы. /құраст. Ж. Әсербекқызы.- Алматы.- 2009. — 33 б.
  8. Алтынсарин, Ы. Кел, балалар, оқылық; Жаз; Өзен; Өсиет өлеңдер; Балқожа бидің баласына жазған хаты; Әй, достарым; Әй, жігіттер: өлеңдер / Ы. Алтынсарин; құраст. Е. Дүйсенбайұлы//Ғасырлар тоғысындағы қазақ жыры: ХІХ ғасырдағы және ХХ ғасырдың басындағы поэзия.- Алматы.- 2007. — 123-136 б.
  9. Алтынсарин, Ы. Өсиет өлеңдер: Әй, достарым!:Әй, жігіттер!: өлеңдер / Ы. Алтынсарин; құрас. О. Асқар//Күміс кебеже: Қазақ ақындарының балаларға арналған өлеңдер.- Алматы, 2008.- 11-18 б.
  10. Алтынсарин, Ы. Сөз басы: өлең / Ы. Алтынсарин; құрас. О. Асқар//Күміс кебеже: Қазақ ақындарының балаларға арналған өлеңдер.- Алматы, 2008.- 7-9 б.
  1. Алтынсарин, И. (1841-1889), Давайте, дети, учиться!; Весна; Река: стихи / И. Алтынсарин//Казахская литература: Хрестоматия. Учеб. пособ. для 10-11 кл.- А.,2004. — С. 77-80.
  2. Алтынсарин, И. (1841-1889), Давайте, дети, учиться!; Весна; Река: стихи / И. Алтынсарин//Казахская литература: Хрестоматия. Учеб. пособ. для 10-11 кл.- А.,2004. — С. 77-80.
  3. Алтынсарин, И. (1841-1889), Давайте, дети, учиться!; Кто это?; Река: стихи / И. Алтынсарин//Антология казахской детской поэзии.- А.,1983. — С. 27-29.
  4. Алтынсарин, И. (1841-1889), Давайте, дети, учиться!; Кто это?; Река: стихи / И. Алтынсарин//Антология казахской детской поэзии.- А.,1983. — С. 27-29.

НАВЕРХ